W jaki sposób można leczyć cukrzycę?
Główne cele terapii cukrzycy są następujące:
- staranne kontrolowanie poziomu glukozy we krwi przy jednoczesnym minimalizowaniu ryzyka związanego ze skutkami ubocznymi niskiego i wysokiego poziomu glukozy we krwi, oraz
- opóźnienie powikłań zdrowotnych związanych z cukrzycą lub nawet zapobieganie im.
Oto pięć porad, które pomogą Ci radzić sobie z cukrzycą:
- Mierz poziom glukozy we krwi zgodnie z zaleceniami lekarza.
- Przyjmuj leki przepisane przez lekarza – w postaci tabletek lub zastrzyków (insulina).
- Zdrowo się odżywiaj.
- Włącz w plan leczenia regularne ćwiczenia fizyczne zgodnie z zaleceniami Twojego lekarza.
- Dowiedz się jak najwięcej, co możesz zrobić w kwestii swojej cukrzycy.
Jakie są powikłania cukrzycy?
Cukrzyca może prowadzić do powikłań, które mają negatywny wpływ na różne części organizmu, w tym na mózg, oczy, serce, nerki i układ nerwowy. Powikłania cukrzycy mogą być długotrwałe (przewlekłe) lub krótkotrwałe (ostre).
Do długotrwałych powikłań dochodzi, gdy stężenie glukozy we krwi jest nieodpowiednio kontrolowane i przez długi czas utrzymuje się na wysokim poziomie.
Utrzymanie stężenia glukozy we krwi na poziomie możliwie najbardziej zbliżonym do prawidłowego wraz z systematycznym poddawaniem się kontrolnym badaniom lekarskim i badaniom krwi może opóźnić wystąpienie powikłań cukrzycy lub im zapobiec. Obejmują one:
Schorzenia oczu
U wielu osób z cukrzycą rozwija się choroba oczu zwana retinopatią, spowodowana uszkodzeniem naczyń krwionośnych doprowadzających krew do siatkówki, które powstaje w wyniku utrzymywania się przez dłuższy czas wysokiego poziomu glukozy we krwi. Może to z kolei powodować uszkodzenie lub utratę wzroku. Choroba oczu związana z cukrzycą może być już zaawansowana, zanim nastąpi uszkodzenie wzroku, dlatego jest ważne, aby chorzy na cukrzycę regularnie przechodzili kontrolne badania okulistyczne. Wczesne wykrycie tego schorzenia i leczenie go może zapobiec utracie wzroku.
Choroby jamy ustnej
U diabetyków występuje większe ryzyko rozwoju zapalenia dziąseł (paradontoza) niż u osób, które nie chorują na cukrzycę. Paradontoza może prowadzić do próchnicy i wypadania zębów, a także innych powikłań, takich jak choroby serca. Nieodpowiednio kontrolowane stężenie glukozy we krwi może prowadzić do powstawania zakażeń i innych problemów w jamie ustnej. Prawidłowa higiena jamy ustnej może poprawić kontrolę glikemii, zapobiec próchnicy, a także innym powikłaniom cukrzycy.
Choroby układu krążenia
Choroby układu krążenia są główną przyczyną śmierci i niepełnosprawności u osób z cukrzycą. Należą do nich: dławica piersiowa (ból lub dyskomfort w klatce piersiowej), zawał serca, udar mózgu, choroba tętnic obwodowych (powodująca zmniejszony dopływ krwi do kończyn) oraz zastoinowa niewydolność serca (osłabienie serca, które prowadzi do nagromadzenia płynu w płucach i innych tkankach organizmu). Niektóre z czynników zwiększających ryzyko chorób układu krążenia (wszystkie występujące powszechnie w przebiegu cukrzycy) to podwyższone ciśnienie tętnicze, wzrost stężenia cholesterolu i wysoki poziom glukozy we krwi.
Choroba nerek
Cukrzyca jest jedną z najczęstszych przyczyn przewlekłej choroby nerek. Powstaje ona w wyniku uszkodzenia małych naczyń krwionośnych (tzw. nefropatia), wskutek czego nerki nie pracują prawidłowo lub stają się całkowicie niewydolne. Kontrolowanie stężenia glukozy we krwi i ciśnienia tętniczego znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycowej choroby nerek.
Powikłania w ciąży
Kobiety chorujące na cukrzycę jakiegokolwiek typu obciążone są ryzykiem różnych problemów w czasie ciąży: wysokie stężenie glukozy we krwi może negatywnie wpływać na rozwój płodu i narazić matkę i dziecko na ryzyko powikłań podczas porodu. Wysokie stężenie glukozy we krwi w ciąży może prowadzić do zaburzeń rozwoju płodu powodujących, że staje się on większy i cięższy; może to prowadzić do urazów u dziecka i matki podczas porodu; może także powodować niskie stężenie glukozy we krwi (hipoglikemię) u dziecka po urodzeniu. Dzieci narażone na wysoki poziom glikemii w łonie matki są także obciążone większym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2 w późniejszym okresie życia. Staranne monitorowanie stężenia glukozy we krwi podczas ciąży jest bardzo ważne; kobiety, które przed ciążą mają rozpoznaną cukrzycę, powinny rozpocząć monitorowanie i odpowiednie kontrolowanie glikemii przed zajściem w ciążę.
Choroba nerwów obwodowych
Choroba nerwów obwodowych (neuropatia) wynika z długotrwałego utrzymywania się wysokiego stężenia glukozy we krwi i może powodować uszkodzenie nerwów w organizmie. Najczęściej występującą postacią choroby nerwów obwodowych jest neuropatia obwodowa, która dotyczy głównie nerwów czuciowych w stopach. Może powodować ból, mrowienie i utratę czucia. Neuropatia może sprawić, że wszelkie urazy pozostają niezauważone, prowadząc do powstania owrzodzeń, ciężkich zakażeń, a w niektórych przypadkach do amputacji. Choroba nerwów obwodowych może również prowadzić do zaburzeń wzwodu (problemów seksualnych u mężczyzn), jak również problemów z trawieniem, oddawaniem moczu i innymi funkcjami organizmu.
Stopa cukrzycowa
Oprócz choroby nerwów obwodowych u chorych na cukrzycę mogą wystąpić problemy związane ze słabym krążeniem krwi w stopach z powodu uszkodzenia naczyń krwionośnych. Problemy te zwiększają ryzyko rozwoju owrzodzeń, zakażeń i amputacji. Chorzy na cukrzycę są zagrożeni ryzykiem amputacji, które jest nawet 20-krotnie wyższe niż u osób zdrowych. Dzięki odpowiedniemu kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi można jednak uniknąć znacznej liczby amputacji. Z uwagi na to ryzyko ważne jest, aby osoby z cukrzycą systematycznie badały swoje stopy w celu wczesnego wykrycia ewentualnych zmian chorobowych.
Krótkotrwałe lub ostre powikłania mogą być związane z niskim lub wysokim poziomem glukozy we krwi. Należy do nich hipoglikemia oraz związane z nią zagrożenia, jak np. padaczka, a także hiperglikemia i związane z nią zagrożenia, takie jak kwasica ketonowa (DKA) oraz zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny (HHS). Dolegliwości te często występują nagle i mogą zagrażać życiu. Na szczęście można im zapobiegać lub szybko je leczyć, jeśli tylko Ty i Twoi bliscy wiecie, co i jak należy robić.
Krótkotrwałe lub ostre powikłania mogą być związane z niskim lub wysokim poziomem glukozy we krwi. Należy do nich hipoglikemia oraz związane z nią zagrożenia, jak np. padaczka, a także hiperglikemia i związane z nią zagrożenia, takie jak kwasica ketonowa (DKA) oraz zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny (HHS). Dolegliwości te często występują nagle i mogą zagrażać życiu. Na szczęście można im zapobiegać lub szybko je leczyć, jeśli tylko Ty i Twoi bliscy wiecie, co i jak należy robić.
Hipoglikemia: niski poziom cukru we krwi
Hipoglikemia to inaczej niski poziom glukozy we krwi. Może ona wystąpić o dowolnej porze dnia i nocy. Gdy Twój organizm nie ma wystarczającej ilości glukozy, którą może wykorzystywać jako energię, czyli zwykle wtedy, gdy jej poziom we krwi spada poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l), występuje u Ciebie hipoglikemia.
Oznaki i objawy niskiego poziomu cukru we krwi obejmują:
Co robić, gdy masz niski poziom cukru we krwi:
Nieleczona hipoglikemia może doprowadzić do zaburzeń psychicznych, skrajnej dezorientacji, utraty przytomności, a nawet padaczki. Dobrze jest znać własne objawy hipoglikemii i zawsze być przygotowanym na szybkie ich łagodzenie, szczególnie w przypadku przyjmowania insuliny. Dobrze też, gdy Twoi bliscy i przyjaciele znają objawy niskiego poziomu cukry we krwi i wiedzą, jak Ci pomóc w nagłym wypadku, gdy nie jesteś w stanie pomóc sobie samodzielnie. Twój lekarz może wyedukować Twoją rodzinę i przyjaciół w zakresie nagłych wypadków związanych z cukrzycą i tego, jak się na nie przygotować.
Oznaki i objawy niskiego poziomu cukru we krwi obejmują:
- nagłe, wzmożone łaknienie
- ból głowy
- drgawki/wstrząsy
- słabość/zmęczenie
- zimne poty
- przyspieszoną akcję serca
- niepokój/zdenerwowanie
- drażliwość
Co robić, gdy masz niski poziom cukru we krwi:
- Sprawdź swój poziom cukru we krwi, aby dowiedzieć się, czy wynosi on poniżej 70 mg/dl.
- Zastosuj regułę 15/15^:
- Spożyj 15 gramów szybko przyswajalnych węglowodanów z dużą zawartością glukozy, np. małą szklankę soku owocowego, 3-4 łyżeczki (1 łyżkę) cukru rozpuszczonego w wodzie, żel glukozowy lub tabletki glukozowe (sprawdź w ulotce, jaka ilość stanowi 15 gramów)
- Odczekaj 15 minut i ponownie zmierz poziom cukru we krwi.
- Jeśli poziom cukru we krwi nadal jest niski, kontynuuj:
- na zmianę spożywaj 15 gramów glukozy i odczekaj 15 minut przed kolejnym pomiarem poziomu cukru we krwi, aż osiągnie on zadowalający poziom.
- Koniecznie zjedz kolejny posiłek lub przekąskę, aby zapobiec kolejnej reakcji związanej z niskim poziomem cukru we krwi.
- Jeśli objawy nie ustąpią, skontaktuj się ze swoim lekarzem.
Nieleczona hipoglikemia może doprowadzić do zaburzeń psychicznych, skrajnej dezorientacji, utraty przytomności, a nawet padaczki. Dobrze jest znać własne objawy hipoglikemii i zawsze być przygotowanym na szybkie ich łagodzenie, szczególnie w przypadku przyjmowania insuliny. Dobrze też, gdy Twoi bliscy i przyjaciele znają objawy niskiego poziomu cukry we krwi i wiedzą, jak Ci pomóc w nagłym wypadku, gdy nie jesteś w stanie pomóc sobie samodzielnie. Twój lekarz może wyedukować Twoją rodzinę i przyjaciół w zakresie nagłych wypadków związanych z cukrzycą i tego, jak się na nie przygotować.
Hiperglikemia: wysoki poziom glukozy we krwi
Wysoki poziom glukozy we krwi może wystąpić przy braku odpowiedniej równowagi między jedzeniem, aktywnością fizyczną i przyjmowanymi lekami, czyli gdy za dużo jesz, za mało się ruszasz i przyjmujesz zbyt niską dawkę leków. Może też występować, gdy źle się czujesz lub pozostajesz pod wpływem stresu. Jeśli masz wysoki poziom glukozy we krwi, możesz być bardziej podatny/podatna na infekcje. A infekcja może jeszcze bardziej podwyższyć poziom cukru we krwi.
Oznaki hiperglikemii
Hiperglikemia, czyli wysoki poziom glukozy we krwi, to najważniejsza oznaka cukrzycy, stąd jej objawy są takie same, jak objawy cukrzycy. Obejmują one:
Co robić, gdy masz wysoki poziom cukru we krwi:
Kwasica ketonowa (DKA) występuje, gdy we krwi znajdzie się zbyt duża ilość ketonów. Ketony to związki chemiczne wytwarzane przez organizm, gdy brakuje mu insuliny. Do produkcji energii jest wówczas wykorzystywany tłuszcz. Dzieje się tak, ponieważ ciało nie może wykorzystywać glukozy, gdy brakuje mu insuliny i w efekcie przestawia się na spalanie tłuszczu. Zbyt duża ilość ketonów we krwi działa jak trucizna.
Oznaki i objawy tego schorzenia obejmują trudności w oddychaniu, przyspieszony oddech lub duszności w połączeniu z oddechem o zapachu owoców; nudności, wymioty, wysokie stężenie ketonów w moczu i krwi oraz wysoki poziom glukozy we krwi. Kwasica ketonowa to bardzo niebezpieczny stan, który wymaga natychmiastowego leczenia. Zazwyczaj pacjent zostaje przyjęty do szpitala. Gdy podejrzewasz, że wystąpiła u Ciebie kwasica ketonowa, zadzwoń na pogotowie lub udaj się do najbliższego szpitala. Możesz uniknąć tego stanu, robiąc proste badanie moczu za pomocą testu dostępnego w aptekach. Pozwala on określić stężenie ketonów we krwi. Nie uprawiaj sportu, jeśli Twój poziom glukozy we krwi przekracza 240 mg/dl, a w moczu występują ketony. Jeśli wykryjesz ketony w moczu, zapytaj swojego lekarza o dalsze wskazówki dotyczące kontrolowania poziomu glukozy we krwi i ketonów.
Zespół hiperglikemiczno– hiperosmolarny (HHS) to bardzo niebezpieczne schorzenie, występujące zwykle u starszych osób z bardzo wysokim poziomem glukozy we krwi. Najczęściej bezpośrednią przyczyną jego wystąpienia jest choroba, jak np. zapalenie płuc, zakażenie układu moczowego lub inny stan zapalny, a także niestosowanie się do zaleceń lekarza dotyczących leczenia cukrzycy. HHS powoduje ciężkie odwodnienie, a nieleczony może prowadzić do padaczki, śpiączki, a nawet śmierci. Inne oznaki i objawy obejmują częstsze oddawanie moczu, wzmożone pragnienie, gorączkę i zaburzenia wzroku.
HHS to bardzo niebezpieczne schorzenie, które wymaga natychmiastowego leczenia. Należy zadzwonić na pogotowie lub udać się do najbliższego szpitala.
Aby uniknąć tego stanu, regularnie badaj swój poziom glukozy we krwi. Gdy jesteś chory/chora, rób to jeszcze częściej. Zapytaj swojego lekarza, kiedy i jak często robić testy podczas choroby.
Oznaki hiperglikemii
Hiperglikemia, czyli wysoki poziom glukozy we krwi, to najważniejsza oznaka cukrzycy, stąd jej objawy są takie same, jak objawy cukrzycy. Obejmują one:
- częste oddawanie moczu
- nadmierne pragnienie i/lub łaknienie
- suchość jamy ustnej
- niewyjaśnioną utratę wagi
- niewyraźne widzenie
- brak energii i skrajne zmęczenie
Co robić, gdy masz wysoki poziom cukru we krwi:
- Skontaktuj się z lekarzem, aby dowiedzieć się, czy nie trzeba zmienić przyjmowanych leków.
- Regularnie badaj swój poziom glukozy we krwi.
- Pij więcej wody, aby usuwać razem z moczem nadmiar cukru z krwi.
- Rozpocznij ćwiczenia o umiarkowanej intensywności.
- Zmniejsz porcje kolejnych posiłków.
Kwasica ketonowa (DKA) występuje, gdy we krwi znajdzie się zbyt duża ilość ketonów. Ketony to związki chemiczne wytwarzane przez organizm, gdy brakuje mu insuliny. Do produkcji energii jest wówczas wykorzystywany tłuszcz. Dzieje się tak, ponieważ ciało nie może wykorzystywać glukozy, gdy brakuje mu insuliny i w efekcie przestawia się na spalanie tłuszczu. Zbyt duża ilość ketonów we krwi działa jak trucizna.
Oznaki i objawy tego schorzenia obejmują trudności w oddychaniu, przyspieszony oddech lub duszności w połączeniu z oddechem o zapachu owoców; nudności, wymioty, wysokie stężenie ketonów w moczu i krwi oraz wysoki poziom glukozy we krwi. Kwasica ketonowa to bardzo niebezpieczny stan, który wymaga natychmiastowego leczenia. Zazwyczaj pacjent zostaje przyjęty do szpitala. Gdy podejrzewasz, że wystąpiła u Ciebie kwasica ketonowa, zadzwoń na pogotowie lub udaj się do najbliższego szpitala. Możesz uniknąć tego stanu, robiąc proste badanie moczu za pomocą testu dostępnego w aptekach. Pozwala on określić stężenie ketonów we krwi. Nie uprawiaj sportu, jeśli Twój poziom glukozy we krwi przekracza 240 mg/dl, a w moczu występują ketony. Jeśli wykryjesz ketony w moczu, zapytaj swojego lekarza o dalsze wskazówki dotyczące kontrolowania poziomu glukozy we krwi i ketonów.
Zespół hiperglikemiczno– hiperosmolarny (HHS) to bardzo niebezpieczne schorzenie, występujące zwykle u starszych osób z bardzo wysokim poziomem glukozy we krwi. Najczęściej bezpośrednią przyczyną jego wystąpienia jest choroba, jak np. zapalenie płuc, zakażenie układu moczowego lub inny stan zapalny, a także niestosowanie się do zaleceń lekarza dotyczących leczenia cukrzycy. HHS powoduje ciężkie odwodnienie, a nieleczony może prowadzić do padaczki, śpiączki, a nawet śmierci. Inne oznaki i objawy obejmują częstsze oddawanie moczu, wzmożone pragnienie, gorączkę i zaburzenia wzroku.
HHS to bardzo niebezpieczne schorzenie, które wymaga natychmiastowego leczenia. Należy zadzwonić na pogotowie lub udać się do najbliższego szpitala.
Aby uniknąć tego stanu, regularnie badaj swój poziom glukozy we krwi. Gdy jesteś chory/chora, rób to jeszcze częściej. Zapytaj swojego lekarza, kiedy i jak często robić testy podczas choroby.
Jak można uniknąć powikłań w cukrzycy?
Nieodpowiednio kontrolowana cukrzyca może prowadzić do powikłań, zarówno krótkotrwałych (ostrych), jak i długotrwałych (przewlekłych). Właściwie dobrany plan leczenia cukrzycy pozwala zapobiec problemom zdrowotnym związanym z cukrzycą. Może to obejmować
- odpowiednie kontrolowanie poziomu glukozy we krwi
- odpowiednie kontrolowanie ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu
- regularne badania laboratoryjne, a także badania wzroku i stóp w celu wczesnego wykrycia i leczenia powikłań
- zdobycie wiedzy o tym, jak radzić sobie z cukrzycą – dokonywanie właściwych wyborów żywieniowychaktywność fizyczna
- przyjmowanie leków przepisanych przez lekarza
- regularne badanie poziomu glukozy we krwi
- zdobycie wiedzy o tym, jak zapobiegać nagłym stanom w cukrzycy i jak je leczyć.
Pomiar poziomu stężenia glukozy we krwi
Pomiar poziomu stężenia glukozy we krwi, określany również jako samodzielne monitorowanie glikemii (ang. Self-Monitoring of Blood Glucose – SMBG), to metoda pomiaru poziomu glukozy (cukru) we krwi za pomocą glukometru – w dowolnym miejscu i czasie. Twój lekarz też może sprawdzić Twój poziom glukozy, pobierając od Ciebie próbkę krwi i wysyłając ją do laboratorium.
Znaczenie samodzielnie prowadzonych pomiarów
Wynik badania poziomu HbA1c nie wykaże, jak codzienne decyzje żywieniowe i aktywność fizyczna wpływają na Twój poziom glukozy we krwi. Mierzenie poziomu cukru we krwi za pomocą glukometru jest dobrą metodą sprawdzania i zapisywania bezpośredniego wpływu spożywanych pokarmów, aktywności fizycznej i innych zmian na poziom glikemii. Pomiar glukometrem umożliwia podjęcie natychmiastowych działań w celu obniżenia lub podwyższenia stężenia glukozy do wartości mieszczących się w zakresie zaleconym przez lekarza. Lekarz może też wykorzystać wyniki pomiarów glukometrem (poza wynikami oznaczenia HbA1c) do oceny i dostosowania Twojego schematu terapii cukrzycy.
Docelowe wartości glikemii dla dorosłych mężczyzn i kobiet niebędących w ciąży*
Przed posiłkiem: 80-120 mg/dl (4,4 -7,2 mmol/l)
Po posiłku: Poniżej 180 mg/dl (10,0 mmol/l)
Do sprawdzenia Twojego średniego poziomu glikemii w ciągu ostatnich 3 miesięcy lekarz wykorzystuje oznaczenie HbA1c (poziom hemoglobiny glikowanej). Stosowane w przypadku cukrzycy każdego typu badanie pokazuje Tobie i Twojemu lekarzowi, jak reagujesz na stosowaną terapię. Zalecanym celem jest utrzymanie poziomu glikemii poniżej wartości 7%. Lekarz omówi z Tobą wartość docelową zalecaną w Twoim przypadku. Oznaczenie HbA1c określa się również czasami jako oznaczenie hemoglobiny HbA1c lub glikohemoglobiny.
Zapisywanie wyników pomiaru glikemii:
- Zawsze miej pod ręką swój dzienniczek, aby zapisywać w nim wyniki pomiarów glikemii.
- Dzienniczek dostaniesz od swojego lekarza, w placówkach opieki medycznej lub możesz pobrać go z internetu. (Możesz go pobrać tutaj)
- Na bieżąco zapisuj wyniki pomiarów glikemii w swoim dzienniczku i zabieraj go ze sobą na wizyty u lekarza. Twój lekarz może go wykorzystać przy opracowywaniu planu leczenia.
Praktyczny przewodnik, jak i kiedy wykonywać pomiar* cukru glukometrem
Poniższa prosta tabela pokazuje, kiedy należy wykonywać pomiar i na co należy zwracać uwagę podczas codziennych pomiarów glukometrem, szczególnie w przypadku przyjmowania insuliny.
- Pora pomiaru cukru
- Czego możesz się dowiedzieć
- Zaraz po wstaniu z łóżka, przed śniadaniem
- Jak Twój organizm/lek regulował poziom glikemii przez noc
- Przed każdym posiłkiem
- Jak skuteczna jest dawka Twojego leku między posiłkami Jak dostosować spożywane jedzenie (węglowodany) i porcje posiłków
- 1-2 godziny po każdym posiłku
- Wpływ jedzenia i/lub leków na Twoje stężenie cukru we krwi
- Przed podjęciem aktywności fizycznej
- Czy opóźnić planowane ćwiczenia Czy potrzebujesz przekąski przed podjęciem aktywności fizycznej
- W trakcie aktywności fizycznej i po jej zakończeniu
- W jaki sposób aktywność fizyczna wpływa na Twój poziom glikemii Czy Twoja aktywność wpływa na poziom glikemii z opóźnieniem
- Przed pójściem spać
- Czy potrzebujesz przekąski przed snem
- Przed prowadzeniem pojazdu
- Czy musisz opóźnić prowadzenie pojazdu i podjąć działania, aby upewnić się, że możesz jechać bezpiecznie
- Zgodnie z zaleceniami lekarza
- Jak skutecznie działa wdrożony plan leczenia
Możliwe, że wykonywanie pomiarów glikemii będzie konieczne częściej*, kiedy
- masz hipoglikemię (niskie stężenie cukru we krwi) lub hiperglikemię (wysokie stężenie cukru we krwi)
- zaczynasz przyjmować nowe, przepisane przez lekarza leki na cukrzycę
- dawka Twoich leków na cukrzycę uległa zmianie
- próbujesz nowego jedzenia
- jesteś chory/chora lub źle się czujesz
*Zawsze konsultuj się z lekarzem w kwestii tego czy, kiedy i jak często mierzyć poziom glikemii.