Cukrzyca - podstawowe informacje

Cukrzyca typu 1

W przebiegu cukrzycy typu 1 system odpornościowy organizmu atakuje wytwarzające insulinę komórki trzustki. W efekcie organizm nie jest już w stanie wytwarzać insuliny, którą mógłby wykorzystać. Nie jest do końca zbadane, dlaczego tak się dzieje. Choroba ta może występować u osób w różnym wieku, lecz zwykle pojawia się u dzieci lub u młodych osób dorosłych.

Osoby z tym typem cukrzycy wymagają codziennego podawania insuliny w celu wyrównania poziomu glukozy we krwi.

Bez insuliny u chorych na cukrzycę typu 1 szybko pojawia się zagrażające życiu schorzenie nazywane kwasicą ketonową. Jeśli nie podejmie się natychmiastowego i odpowiednio dobranego leczenia, pacjent może nie przeżyć. Natomiast stosując regularną terapię insulinową, systematycznie monitorując poziom glukozy we krwi, zdrowo się odżywiając i prowadząc higieniczny tryb życia, osoby z cukrzycą typu 1 mogą wieść normalne, aktywne życie.

Jakie są oznaki i objawy cukrzycy?

Cukrzyca typu 1 często rozwija się w sposób nagły i może powodować takie objawy jak:

• zwiększone pragnienie i suchość w ustach
• częste oddawanie moczu
• moczenie się
• brak energii i skrajne zmęczenie
• ciągłe łaknienie
• nagły spadek masy ciała
• niewyraźne widzenie

Cukrzycę typu 1 diagnozuje się, gdy oprócz jednego lub kilku z tych objawów występuje wysokie stężenie glukozy we krwi, stwierdzone w badaniu krwi.

Jak można zdiagnozować cukrzycę?

Cukrzycę można zdiagnozować na kilka sposobów. Oto badania krwi stosowane w celu rozpoznania cukrzycy:

• Badanie HbA1c: Pozwala sprawdzić, jak kształtował się średni poziom glukozy we krwi przez ostatnie 2-3 miesiące. W tym badaniu nie musisz być na czczo ani pić niczego specjalnego.
• Oznaczanie glikemii na czczo (ang. Fasting Plasma Glucose, FPG): Sprawdza tzw. „poziom glukozy we krwi na czczo”. W tym przypadku nie można niczego jeść ani pić (z wyjątkiem wody) przez 8 godzin przed badaniem, zwykle w nocy. Badanie na ogół odbywa się wcześnie rano, przed śniadaniem.
• Test doustnego obciążenia glukozą (ang. Oral Glucose Tolerance Test,OGTT): Sprawdza, jak organizm reaguje na obciążenie glukozą. W tym badaniu pacjent musi wypić specjalny słodki napój. Polega ono na oznaczeniu poziomu cukru we krwi przed wypiciem napoju i po nim.
• Badanie przygodnego stężenia glukozy we krwi: Sprawdza poziom glukozy we krwi w dowolnym, konkretnym momencie w ciągu dnia, bez wcześniejszego przygotowania do badania. Jest ono wykonywane zwykle wtedy, gdy występują inne wyraźne objawy cukrzycy, takie jak niewyjaśniona utrata wagi, skrajne zmęczenie i/lub inne oznaki cukrzycy.

Kto jest narażony na cukrzycę?

Stopniowo zwiększa się liczba osób, u których rozwija się cukrzyca typu 1. Przyczyny tego zjawiska nadal pozostają niejasne, lecz może to być spowodowane negatywnymi zmianami w środowisku i/lub zakażeniami wirusowymi. Choroba ta może występować u osób w różnym wieku, lecz zazwyczaj pojawia się u dzieci lub u młodych osób dorosłych.

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 jest najczęściej występującą formą cukrzycy. Występuje zazwyczaj u osób dorosłych, lecz coraz częściej obserwuje się ją u dzieci i młodzieży. W przebiegu cukrzycy typu 2 organizm wytwarza insulinę, lecz staje się oporny na jej działanie, co powoduje, że insulina nie spełnia swojej prawidłowej funkcji. Z czasem stężenie insuliny może obniżyć się do takiego poziomu, że przestaje ona być skuteczna. Zarówno insulinooporność, jak i niskie stężenie insuliny powodują wzrost poziomu glukozy we krwi.

W przeciwieństwie do osób z cukrzycą typu 1, chorzy na cukrzycę typu 2 nie zawsze wymagają codziennego podawania insuliny, aby przeżyć. Podstawowe leczenie cukrzycy typu 2 polega na wdrożeniu planu zdrowego żywienia, zwiększeniu aktywności fizycznej, kontrolowaniu masy ciała i w razie potrzeby przyjmowaniu leków przeciwcukrzycowych.

Aby umożliwić wyrównanie stężenia glukozy we krwi u osób z cukrzycą typu 2, dostępnych jest w razie potrzeby wiele leków w postaci tabletek lub zastrzyków, w tym insulina.

Jakie są oznaki i objawy cukrzycy?

Objawy cukrzycy typu 2 obejmują:

• częste oddawanie moczu
• nadmierne pragnienie
• wzmożone łaknienie
• niewyraźne widzenie
• brak energii i skrajne zmęczenie
• drętwienie i mrowienie w dłoniach i stopach
• powolne gojenie się ran i nawracające infekcje

Wiele osób z cukrzycą typu 2 przez długi czas pozostaje nieświadomych swojej choroby, gdyż objawy zwykle nie są tak oczywiste, jak w przypadku cukrzycy typu 1, i mogą upłynąć lata, zanim zostaną prawidłowo rozpoznane.

Jak można zdiagnozować cukrzycę?

Cukrzycę można zdiagnozować na kilka sposobów. Oto badania krwi3 stosowane w celu rozpoznania cukrzycy:

• Badanie HbA1c: Pozwala sprawdzić, jak kształtował się średni poziom glukozy we krwi przez ostatnie 2-3 miesiące. W tym badaniu nie musisz być na czczo ani pić niczego specjalnego.
• Oznaczanie glikemii na czczo (ang. Fasting Plasma Glucose, FPG): Sprawdza tzw. „poziom glukozy we krwi na czczo”. W tym przypadku nie można niczego jeść ani pić (z wyjątkiem wody) przez 8 godzin przed badaniem, zwykle w nocy. Badanie na ogół odbywa się wcześnie rano, przed śniadaniem.
• Test doustnego obciążenia glukozą (ang. Oral Glucose Tolerance Test,OGTT): Sprawdza, jak organizm reaguje na obciążenie glukozą. W tym badaniu pacjent musi wypić specjalny słodki napój. Polega ono na oznaczeniu poziomu cukru we krwi przed wypiciem napoju i po nim.
• Badanie przygodnego stężenia glukozy we krwi: Sprawdza poziom glukozy we krwi w dowolnym, konkretnym momencie w ciągu dnia, bez wcześniejszego przygotowania do badania. Jest ono wykonywane zwykle wtedy, gdy występują inne wyraźne objawy cukrzycy, takie jak niewyjaśniona utrata wagi, skrajne zmęczenie i/lub inne oznaki cukrzycy.

Kto jest narażony na cukrzycę?

Chociaż dokładne przyczyny rozwoju cukrzycy typu 2 są nadal nieznane, istnieje kilka ważnych czynników ryzyka:

• otyłość
• brak aktywności fizycznej
• podeszły wiek
• stan przedcukrzycowy
• złe odżywianie, w tym wysokie spożycie napojów z dużą zawartością cukru
• pochodzenie etniczne
• występowanie cukrzycy w rodzinie
• cukrzyca ciążowa w wywiadzie

Liczba osób z cukrzycą typu 2 rośnie lawinowo na całym świecie. Ten wzrost jest związany ze starzeniem się populacji, rozwojem ekonomicznym i nasilającą się urbanizacją, co prowadzi do niezdrowej diety i ograniczonej aktywności fizycznej.

Stan przedcukrzycowy

Zdarza się, że stężenie glukozy we krwi jest wyższe niż normalnie, ale jeszcze nie na tyle wysokie, żeby zdiagnozować cukrzycę. Taki stan nazywamy stanem przedcukrzycowym. Stwarza on większe ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 i chorób serca.

Jeśli lekarz powiedział Ci, że grozi Ci cukrzyca lub że występuje u Ciebie stan przedcukrzycowy, możesz podjąć pewne kroki, aby zapobiec rozwojowi cukrzycy typu 2 lub go opóźnić. Zmiana trybu życia już teraz może zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 2 i innych powikłań, takich jak choroby serca, lub je opóźnić. Nigdy nie jest za późno, aby zacząć o siebie dbać.

Gdy lekarz poinformuje Cię już, że masz stan przedcukrzycowy, pamiętaj, aby co rok robić badania w kierunku cukrzycy.3 Przestrzegaj także zalecanych wytycznych, które pomagają uniknąć cukrzycy typu 2: schudnij - jeśli jest taka potrzeba - ćwicz i zdrowo się odżywiaj.

Cukrzyca ciążowa

Cukrzyca ciążowa to typ cukrzycy, czyli wysokie stężenie glukozy we krwi, które po raz pierwszy zostaje zwykle wykryte podczas drugiego lub trzeciego trymestru ciąży, a nie jest występującą wcześniej cukrzycą typu 1 lub cukrzycą typu 2. Jeśli lekarz powiedział Ci, że masz cukrzycę ciążową, nie jesteś sama. W 2017 roku Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (ang. International Diabetes Federation, IDF) oszacowała, że cukrzyca ciążowa negatywnie wpływa na 1 z 7 urodzeń na świecie*.

Monitorowanie poziomu glukozy we krwi i dokładne stosowanie się do zaleceń Twojego lekarza zapewni bezpieczeństwo Tobie i dziecku i pozwoli uniknąć powikłań, jakie mogą wynikać z cukrzycy ciążowej. Dobra wiadomość jest taka, że cukrzyca ciążowa ustępuje zwykle wraz z zakończeniem ciąży. Jednak jeśli miałaś cukrzycę ciążową, ryzyko, że znów na nią zachorujesz w kolejnej ciąży, jest podwyższone. Występuje też u Ciebie podwyższone ryzyko wystąpienia w przyszłości cukrzycy typu 2.

Co wywołuje cukrzycę ciążową?

Lekarze nie znają dokładnych przyczyn cukrzycy ciążowej, ale mają pewną wiedzę na ten temat.

Łożysko podtrzymuje i karmi rosnące dziecko. Hormony łożyska pomagają dziecku się rozwijać. Jednak te same hormony hamują działanie Twojej insuliny, przez co jest ona mniej skuteczna. Do cukrzycy ciążowej dochodzi wówczas, gdy Twój organizm nie jest w stanie wytworzyć i zużyć całej insuliny potrzebnej w ciąży, co przy braku kontroli prowadzi do znacznego podwyższenia poziomu glukozy we krwi.

Ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej jest u niektórych kobiet wyższe. Dotyczy to kobiet:

• które przed ciążą miały nadwagę
• które podczas ciąży zbytnio przybrały na wadze (więcej niż jest to zalecane)
• w wieku powyżej 25 lat
• które wcześniej cierpiały już na cukrzycę ciążową
• w których rodzinie występowała wcześniej cukrzyca
• pochodzenia afro-amerykańskiego, azjatyckiego, hiszpańskiego i indiańskiego

Jak można zdiagnozować cukrzycę ciążową?

U większości ciężarnych objętych dobrą opieką prenatalną między 24. a 28. tygodniem ciąży wykonywane są rutynowe badania w kierunku cukrzycy ciążowej. Jeśli jesteś obciążona wyższym ryzykiem rozwoju cukrzycy ciążowej, Twój lekarz może wykonać badania wcześniej i/lub kilkakrotnie podczas ciąży.

Test na cukrzycę ciążową polega na wypiciu podanego przez lekarza słodkiego napoju i przeprowadzeniu serii badań krwi przed jego wypiciem i po nim. Jeśli wyniki badań wykażą, że poziom glukozy w Twojej krwi przekracza zalecaną normę na dany etap, oznaczać to będzie, że zdiagnozowano u Ciebie cukrzycę ciążową. Twój lekarz omówi z Tobą plan leczenia cukrzycy ciążowej.

Dlaczego leczenie cukrzycy ciążowej jest takie ważne?

Jako mama instynktownie chcesz chronić swoje dziecko. Rozpoczęcie leczenia cukrzycy ciążowej od razu po jej rozpoznaniu jest ważne dla Twojego zdrowia i zdrowia Twojego dziecka. Nieleczona cukrzyca ciążowa może prowadzić do powikłań. Mogą one obejmować

• zwiększone ryzyko urodzenia dużego dziecka o wadze ponad 4 kg, czyli tzw. makrosomii. Wiąże się to ze zwiększonym ryzykiem:
  • trudności i urazów podczas porodu pochwowego
  • cesarskiego cięcia.
• wyższe ryzyko przedwczesnego porodu i problemów z oddychaniem (niewydolności oddechowej) u dziecka
• wyższe ryzyko niskiego stężenia cukru we krwi (hipoglikemii) u dziecka tuż po porodzie
• wyższe ryzyko wystąpienia u Ciebie stanu przedrzucawkowego (podwyższonego ciśnienia tętniczego oraz problemów z wątrobą lub nerkami)

Stosowanie się do zaleceń Twojego lekarza i staranne kontrolowanie cukrzycy ciążowej może znacznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych powikłań.

Jak można zdiagnozować cukrzycę ciążową?

Jeśli zdiagnozowano u Ciebie cukrzycę ciążową,

• Twój lekarz zaleci Ci zdrową dietę z ograniczoną ilością węglowodanów oraz ćwiczenia fizyczne. W wielu przypadkach te kroki wystarczą, aby kontrolować poziom glukozy we krwi do końca ciąży.
• Możliwe, że będziesz musiała zwrócić się do specjalisty-dietetyka, który stworzy dla Ciebie plan zdrowego żywienia. Dietetyk może Cię nauczyć kontrolować ilość spożywanych węglowodanów, co pozwoli Ci kontrolować poziom glukozy we krwi przy jednoczesnym zaspokojeniu wszystkich Twoich potrzeb związanych z ciążą. Może także poprosić Cię o prowadzenie dzienniczka żywienia i zapisywanie swojej wagi.
• Możliwe, że będziesz musiała codziennie w domu sprawdzać stężenie glukozy we krwi za pomocą glukometru. Poproś swojego lekarza lub edukatorkę diabetologiczną o dobranie Ci glukometru, który będzie dla Ciebie najlepszy. Sprawdzanie i zapisywanie stężenia glukozy we krwi ułatwi kontrolowanie cukrzycy ciążowej i Tobie, i lekarzowi.
• Na ogół bada się stężenie cukru we krwi co najmniej cztery razy dziennie, zwykle na czczo, a potem 1 lub 2 godziny po każdym posiłku. Lekarz powie Ci, jak często należy wykonywać badanie oraz jaki jest Twój docelowy zakres glukozy we krwi. Pamiętaj o zapisywaniu wyników pomiarów stężenia glukozy we krwi, w tym godziny pomiaru. Zaznaczaj, czy pomiar był wykonany przed posiłkiem, czy po nim oraz jak długo po posiłku.
• Ćwiczenia fizyczne podczas ciąży sprawią, że organizm będzie lepiej wykorzystywał wyprodukowaną przez siebie insulinę, a przez to kontrolował poziom glukozy we krwi. Kobietom w ciąży zaleca się ćwiczenia fizyczne takie jak spacery żwawym krokiem lub pływanie. Porozmawiaj ze swoim lekarzem, aby dowiedzieć się, jak bezpiecznie ćwiczyć w okresie ciąży.

Podczas wizyt kontrolnych ginekolog może Ci zmierzyć ciśnienie i skierować na badanie moczu. Być może omówi też z Tobą Twój poziom cukru we krwi, co jesz, ile ćwiczysz i ile Ci przybyło kilogramów. Rozwijające się w Tobie dziecko również będzie pod uważną obserwacją. To wszystko pozwoli ocenić, czy plan leczenia cukrzycy ciążowej jest skuteczny i kiedy należy wprowadzić zmiany.

Jeśli mimo zmiany sposobu odżywiania i rozpoczęcia ćwiczeń nie uda się kontrolować stężenia glukozy we krwi, lekarz może zalecić leki przeciwcukrzycowe: tabletki lub insulinę przyjmowane do końca ciąży.

Przyjmowanie leków (tabletek, insuliny)

Jeśli lekarz przepisze Ci tabletki lub insulinę, pamiętaj, że wcale nie świadczy to o Twojej porażce w kontrolowaniu cukrzycy ciążowej. Być może Twój organizm po prostu nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć tyle insuliny, żeby zaspokoić swoje potrzeby w miarę wzrostu dziecka. Ważne jest, abyś przestrzegała zaleceń lekarza, aby chronić siebie i swoje dziecko. Po porodzie może się okazać, że przyjmowanie leków na cukrzycę nie będzie już konieczne.

Jeśli w celu leczenia cukrzycy ciążowej Twój lekarz zaleci Ci stosowanie insuliny, będziesz ją przyjmować w zastrzykach. Ktoś z rodziny może nauczyć się tej procedury razem z Tobą i pomagać Ci przyjmować insulinę zgodnie z zaleceniami lekarza. Na szczęście w dzisiejszych czasach dzięki małym, cieniutkim igiełkom zastrzyki z insuliny są praktycznie bezbolesne. Lekarz poinstruuje Cię, kiedy przyjmować insulinę i w jakich robić to dawkach. W przebiegu ciąży lekarz może też zdecydować o zmianie dawek.